In Search of Vanished Blood (d13, Nalini Malani)

Ο κύκλος κάποιων ενδεικτικών video-installation που προβλήθηκαν στη Documenta 13 ολοκληρώνεται με το έργο της Nalini Malani, In Search of Vanished Blood. Η Ινδή καλλιτέχνις μετρά στο ενεργητικό της συμμετοχές σε πολλές Biennale, ομαδικές και ατομικές εκθέσεις. Έργα της βρίσκονται και στις μόνιμες συλλογές μεγάλων μουσείων ανά τον κόσμο όπως στη MoMA, στο British Museum, στις Εθνικές Πινακοθήκες της Βομβάης και του Νέου Δελχί και σε πολλές άλλες ακόμα. Μαζί με άλλους Ινδούς καλλιτέχνες έχει επιμεληθεί και τη Manifesta του 2008. Η Malani παρά τις άσχημες κοινωνικές συνθήκες που επικρατούν στη χώρα της, διαθέτει ένα πολύ δυνατό βιογραφικό άρρηκτα συνδεδεμένο με τις δημιουργίες της.

Κύρια πρωταγωνίστρια σε όλα τα έργα της είναι η γυναίκα και συγκεκριμένα η Ινδή γυναίκα. Παρουσιάζει τα προβλήματα της μέσα σε μια κοινωνία που την παραγκωνίζει συνεχώς, δεν την αφήνει να μορφωθεί, να πάρει τις δικές της αποφάσεις και να ανοίξει τα φτερά της. Κάτι που όμως η Malani κατάφερε να κάνει. Τα έργα της συγκρούονται με τον θρησκευτικό φονταμενταλισμό και τα κοινωνικά στερεότυπα. Τα μέσα που χρησιμοποιεί στην ανάπτυξη των έργων της είναι ένα πάντρεμα παράδοσης με τα νέα εικαστικά εργαλεία. Ο λόγος που χρησιμοποιεί την παράδοση είναι λόγω της μεγάλης εικαστικής ινδουιστικής παράδοσης και των αγγλικών επιρροών σε αυτή. Αυτή τη μέθοδο χρησιμοποιούν οι περισσότεροι Ινδοί καλλιτέχνες της γενιάς της. Ινδουιστικοί μύθοι, γυναικεία αρχέτυπα και σύμβολα δημιουργούν ένα ιδανικό εικαστικό περιβάλλον για τις δημιουργίες της Malani.

Η νέα δημιουργία της καλλιτέχνιδος, In Search of Vanished Blood, είναι ένα ξεκάθαρο και επιτυχές δείγμα της παραπάνω τεχνικής. Η Malani παρουσιάζει ινδουιστικούς μύθους οι οποίοι βρίσκονται σε αντιστοιχία με άλλους αρχαίους ελληνικούς. Τα πρόσωπα και οι δράσεις τους μέσα στους ινδουιστικούς μύθους και κατ΄ επέκταση το ηθικό δίδαγμα σε καθέναν από αυτούς είναι παρόμοια με άλλους ελληνικούς. Για παράδειγμα ο αντίστοιχος ινδουιστικός μύθος της Κασσάνδρας είναι και η κύρια επιρροή της δημιουργού για το συγκεκριμένο installation. Το παρόν έργο αποτελούταν από 5 κυλίνδρους, με ζωγραφισμένα σύμβολα, τοποθετημένους στη σειρά και κρεμασμένους από την οροφή της αίθουσας, οι οποίοι περιστρέφονταν νωχελικά. Την ίδια στιγμή από διαφορετικές πλευρές της αίθουσας αναπτύσσονταν 6 προβολές. Κάποιες από αυτές κατέληγαν απευθείας στον τοίχο αλλά οι πιο πολλές διαπερνούσαν τους εν κινήσει κυλίνδρους αποδίδοντας έτσι τη σκιά των συμβόλων που ήταν ζωγραφισμένα σε αυτούς. Όπως είναι φυσικό οι εικόνες συνεχώς εναλλάσσονταν στους τοίχους χωρίς όμως να υπάρχει αταξία. Αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό χαρακτηριστικό αυτής της δημιουργίας. Μπορεί τα σύμβολα που χρησιμοποιεί η καλλιτέχνις να είναι πολλά, όπως και οι εικόνες που περνούν μπροστά από τα μάτια του θεατή, παρ ’όλα αυτά η εγκατάσταση ούτε κουράζει, ούτε μπερδεύει. Αντιθέτως η Malani έχει καταφέρει να παρουσιάσει τη δικιά της αφήγηση με απόλυτη ισορροπία και θεατρικότητα.

Από αυτήν την εγκατάσταση δε θα μπορούσε να λείπει και η μουσική συνοδεία. Καθ’ όλη τη διάρκεια της προβολής αναπαράγονταν επιβλητικοί ήχοι καθώς και μία απαγγελία της Κασσάνδρας η οποία καθήλωνε τον θεατή. Τα λόγια της αντιτίθενται σε όλα τα γυναικεία χαρακτηριστικά τα οποία είναι η δημιουργία, η γέννηση και η συγχώρεση. Η Κασσάνδρα καταστρέφει τις δημιουργίες της και τις “ξαναθάβει” στη μήτρα της, δείχνοντας την απογοήτευση της για το πως της φέρθηκε ο κόσμος. Μέσα στα λόγια της Κασσάνδρας βρίσκεται η συμπόνια για όλες τις καταπιεσμένες γυναίκες.

Η Malani για την πραγματοποίηση της εγκατάστασης χρησιμοποιεί όλες τις αρχαίες μεθόδους αφήγησης με έναν πολύ σύγχρονο τρόπο, επιτυγχάνοντας μια ισορροπία ανάμεσα σε αυτά που θεωρεί η ίδια, υψηλή και χαμηλή τεχνολογία. Με τον όρο “υψηλή” η καλλιτέχνις εννοεί την εισαγωγή του video και με τον όρο “χαμηλή” εννοεί την χρήση των κυλίνδρων. Δημιουργεί λοιπόν, ένα λειτουργικό περιβάλλον στο οποίο ο θεατής περιβάλλεται εξολοκλήρου από εικόνες και ήχους, υπερτονίζοντας το θεατρικό στοιχείο της εγκατάστασης.

Στην εγκατάσταση της Malani τα σύμβολα έχουν το κυρίαρχο ρόλο της αφήγησης. Αυτά που χρησιμοποιεί είναι επηρεασμένα από γυναικεία αρχέτυπα ινδουιστικών μορφών όπως της Radha, της Sita και της Draupadi αλλά και άλλων δυτικών εικόνων όπως της Κασσάνδρας και της Μήδειας αλλά και της Αλίκης στη Χώρα των Θαυμάτων. Παρά τη χρονολογική και πολιτισμική απόσταση που χωρίζει όλα αυτά τα γυναικεία σύμβολα, τα νοήματα που σχετίζονται με αυτά τα πρόσωπα είναι σχεδόν πανομοιότυπα. Εξαπατημένες γυναίκες που προσπαθούν να βρουν ένα καταφύγιο και να αλλάξουν τη μοίρα τους. Το ένστικτο τους είναι το σημαντικότερο στοιχείο που τις οδηγεί σε όλη τους τη ζωή. Στη συγκεκριμένη εγκατάσταση η καλλιτέχνις αναπαράγει και την αντίληψη πως το αρσενικό και το θηλυκό στοιχείο ενυπάρχει σε όλους, χρησιμοποιώντας την απαγγελία της Κασσάνδρας. Μέσα από την καταστροφική φύση της, αποστρέφεται κάθε γυναικείο χαρακτηριστικό της. Θέλει έτσι να αποδείξει πως αυτή η σχέση μεταξύ των δύο φύλων βρίσκεται σε αντιστοιχία με την ισορροπία της ζωής και του θανάτου.

Αυτό που επιτυγχάνει εξαιρετικά η Malani είναι η αφήγηση των παλιών μύθων με μια σύγχρονη οπτική. Αν και ο φεμινισμός είναι έντονος, το έργο της δεν είναι τετριμμένο, είναι γεμάτο εικόνες και σύμβολα που κρατούν τον θεατή σε μια συνεχή εγρήγορση. Ο τρόπος παρουσίασης αυτής της εγκατάστασης με τη χρήση των κυλίνδρων και των video είναι εξαίρετα πρωτότυπος και το έργο καθ’ αυτό μια όμορφη εξιστόρηση μύθων.

Βίκυ Κ.

Cabaret Crusades (d13, Wael Shawky)

Στη συγκεκριμένη ενότητα θα αναλυθεί ακόμα ένα έργο που είχε πρωταγωνιστικό ρόλο στην Documenta 13, το video-installation του Wael Shawky, “Cabaret Crusades”. Γεννημένος και εγκατεστημένος στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, ο καλλιτέχνης έχει ήδη αναδειχθεί σε ένα από τα μεγάλα ταλέντα της γενιάς του κάθως παρά το νεαρό της ηλικίας του έχει συμμετάσχει στις Biennale της Κωνσταντινούπολης (2011), της Santa Fe (2008), της Βενετίας (2003) κα. Έχει συμμετάσχει ακόμα σε projects στην Αίγυπτο, την Γερμανία, την Τουρκία, την Κούβα, τις ΗΠΑ αλλά και στη χώρα μας. Το 2006 επίσης πήρε μέρος στο 6ο Φεστιβάλ Εικαστικών Τεχνών που πραγματοποιήθηκε στο Πεδίο Δράσης Κόδρα, στη Θεσσαλονίκη. Τα έργα του είναι άμεσα επηρεασμένα από την ιστορία και τις παραδόσεις της χώρας του.

Το “Cabaret Crusades” πρόκειται για μία τριλογία το πρώτο μέρος της οποίας, «The Horror Show File», είχε προβληθεί στην Biennale της Κωνσταντινούπολης. Το video που είχε παρουσίασει τότε αφορούσε τα 4 πρώτα έτη των Σταυροφοριών. Στην Documenta ο Shawky αναπτύσσει την εγκατάσταση του σε μια αίθουσα με 3 χώρους. Η αφήγηση ξεκινάει με το πρώτο του video και στους άλλους 2 χώρους προσθέτει ακόμα ένα video και μια εγκατάσταση με σκοπό να συνεχίσει τη θεματική των Σταυροφοριών. Το νέο φιλμ που δημιουργήθηκε για την έκθεση, “The Path to Cairo”, μας εξιστορεί τη μεταβατική περιόδο ανάμεσα στην Α’ και Β΄ Σταυροφορία. Σε αυτά τα 46 χρόνια η πολιτική δύναμη της Μέσης Ανατολής μετακινήθηκε στο Κάιρο. Ο τρόπος που επιλέγει να αναπτύξει τη δράση στα video του είναι οι μαριονέτες. Με αυτόν τον τρόπο πετυχαίνει μια πιο ενδιαφέρουσα ανάπτυξη του θέματος αλλά και να παρομοιάσει την κοινωνία εκείνης της εποχής με τις μαριονέτες. Η χειραγώγηση των πιστών από τον Πάπα είναι το έμμεσο θρησκευτικό μήνυμα που εξιστορεί η ιστορία του “Cabaret Crusades”. Ανάμεσα στις 2 αίθουσες με τα video υπάρχει άλλη μια στην οποία ο Shawky έχει δημιουργήσει την εγκατάσταση. Σε αυτήν, ψηλά στον τοίχο ο καλλιτέχνης έχει τοποθετήσει ένα παραδοσιακό, πλούσια στολισμένο μπαλκόνι το οποίο συνδέεται σημαντικά με το 2ο video. Αναπόφευκτη είναι η παρομοίωση του μπαλκονιού με αυτό του Πάπα στο Βατικανό από το οποίο δίνει τις ομιλίες του. Συμβολίζει λοιπόν, τον τρόπο με τον οποίο η εξουσία και η επιρροή απλώνεται, μεταφέρεται και διογκώνεται έτσι ώστε να πετύχει τους στόχους του κάθε ομιλητή. Η δύναμη του Πάπα, με απλά λόγια, ενισχύεται μέσα από το μπαλκόνι του.

Ο καλλιτέχνης ζει ανάμεσα στην Μέκκα και την Αλέξανδρεια. Αυτή η συνεχής μετακίνηση ανάμεσα στα μεγάλα κέντρα του μουσουλμανισμού και ειδικά κατά τη διάρκεια των πολιτικών γεγονότων στην Αίγυπτο έχουν επηρεάσει σημαντικά το έργο του. Η παρομοίωση της αθωότητας με τις μαριονέτες και του χειρισμού, δηλαδή της επιβολής της εξουσίας μέσα από τα σκοινιά προκαλεί τον θεατή να αναλογιστεί και την άλλη πλευρά της Ιστορίας εκτός από αυτήν που έχει ήδη διδαχθεί. Η δύναμη της θρησκείας και η επιρροή της που κάποτε ήταν τεράστια αλλά ακόμα και τώρα εξακολουθεί να υπάρχει, τονίζεται εύστοχα από τον καλλιτέχνη. Ένα στοιχείο που “χαλάει” όμως την εμπειρία του θεατή είναι η είσοδος ανά πάσα στιγμή στον χώρο. Πράγμα που δε συνέβη αντίστοιχα στην εγκατάσταση του Kentridge. Αν ο θεατής εισέλθει μετά την έναρξη της πρώτης προβολής και πιθανόν να κάνει έναν περίπατο “χαζεύοντας” τα video και την εγκατάσταση, αφού πιθανόν να μπερδευτεί από τη ροή των video. Θα ήταν προτιμότερο να υπήρχε προκαθορισμένη είσοδος και 10 λεπτά μετά το τέλος του πρώτου video να προβαλλέται το δεύτερο έτσι ώστε να προλάβει να μελετήσει και την εγκατάσταση στο μεσοδιάστημα.

Παρά αυτό το αρνητικό, το “Cabaret Crusades” είναι ένα πολύ δυνατό νοηματικά αλλά και αισθητικά video-installation. Η επιβολή εξουσίας αλλά και ο ρόλος της θρησκείας αναδεικνύεται σε κύριο χαρακτηριστικό των Σταυροφοριών παραλληλίζοντας τες με τη σημερινή πολιτική κατάσταση στην Αίγυπτο, η οποία αποτελεί στην ουσία την πρώτη λαϊκή επανάσταση της Αιγύπτου και ο Shawky τα υπογραμμίζει ορθά. Πρόκειται λοιπόν για ένα στρατευμένο έργο στην Documenta που αποδεικνύει πως υπάρχουν ακόμα καλλιτέχνες που επηρεάζονται άμεσα από την καθημερινότητα και ειδικά την πολιτική κατάσταση που επικρατεί και δε φοβούνται να την αναδείξουν.

Βίκυ Κ.

The Refusal of Time (d13, William Kentridge)

Στη Documenta 13 το στίγμα τους άφησε ο μεγάλος αριθμός των video-art. Από απλές προβολές στον τοίχο μέχρι σύνθετες εγκαταστάσεις με πολύπλοκους μηχανισμούς, ο κάθε δημιουργός αυτών των video επέλεξε τον ιδανικό τρόπο προβολής που να συμβαδίζει με το θέμα του. Υπαρξιακά, μυθολογικά, πολιτιστικά και πολιτικά τα θέματα που αναπτύσσονται σε αυτές τις προβολές. Το παρόν κείμενο θα ασχοληθεί εκτενώς με ένα video-installation.

Το έργο αυτό, “The Refusal of Time” προβλήθηκε στις παλιές αποθήκες του Σιδηροδρομικού Σταθμού του Κάσσελ. Ο δημιουργός του, William Kentridge, είναι ένα πρόσωπο γνωστό για τις ιδιαίτερες δημιουργίες του. Η παρουσία του είναι έντονη από το 1997 σε Biennale και Documenta όπως και σε μεγάλα Μουσεία παγκοσμίως, MoMA, Louvre, Albertina, Chicago Museum of Contemporary Art, San Francisco Museum of Modern Art κ.α. Δεν είναι τυχαίο πως τον καλλιτέχνη αντιπροσωπεύει η Marian Goodman Gallery, μια γκαλερί που ανάμεσα στους καλλιτέχνες της βρίσκεται και ο πλουσιότερος πλέον καλλιτέχνης εν ζωή, ο Gerhard Richter. Ο William Kentridge γεννημένος και εγκατεστημένος μόνιμα στο Johannesburg της Νότιας Αφρικής έχει σπουδάσει Πολιτικές και Αφρικάνικες Σπουδές αλλά και στην Καλών Τεχνών. Οι μεταγενέστερες σπουδές έλαβαν χώρα στο Παρίσι και αφορούσαν την μίμηση και το θέατρο. Ο ίδιος ήθελε πάντα να ασχοληθεί με τις τέχνες και ιδιαίτερα την υποκριτική αλλά δε φανταζόταν ποτέ τον εαυτό του ως έναν εικαστικό καλλιτέχνη. Το φάσμα δε, των εικαστικών τεχνών με τις οποίες ασχολείται είναι ευρύ αλλά το σήμα κατατεθέν του είναι τα ιδιαίτερα animated films του.

Σκοπός του “The Refusal of Time” είναι να προβάλει τον τρόπο που βιώνει ο άνθρωπος τον χρόνο, το τέλος της ζωής αλλά και παράλληλα την άρνησή του. Η αρχική ιδέα του δημιουργού για αυτήν την παρουσίαση ήταν η προβολή του video στην οροφή του χώρου, όμως η συγκεκριμένη αίθουσα δεν το επέτρεψε και έτσι το video προβλήθηκε σε μια σειρά προβολών στους τοίχους, σαν μία όπερα. Στο κέντρο της αίθουσας βρισκόταν η εγκατάσταση μιας σύνθετης ξύλινης μηχανής, του “κινητήρα αναπνοής” όπως τον ονομάζει ο καλλιτέχνης. Σε κάθε γωνία του χώρου υπήρχαν μεταλλικά μεγάφωνα που το καθένα αναπαρήγαγε σε διαφορετική χρονική στιγμή, κυρίως παραδοσιακούς αφρικάνικους ήχους και μονολόγους του Kentridge. Εκτυλίσσονταν λοιπόν ταυτόχρονα, 5 βιντεοπροβολές σε 3 τοίχους, οι οποίες παρουσίαζαν είτε μια σειρά αλληλοσυμπληρουμένων προβολών, είτε διαφορετικά αλλά νοηματικά συνδεόμενα μεταξύ τους αποσπάσματα.

Ο χρόνος λοιπόν, πρωταγωνιστής αυτής της δημιουργίας ενσαρκώνεται μέσα από ρολόγια και μετρονόμους. Τα ρολόγια εκφράζουν το «μηχανικόν» το οποίο αντιπροσωπεύει τον άνθρωπο και το σώμα μας ως μηχανή. Οι κινούμενες εικόνες κάνουν μια παρέλαση μέσα στους τοίχους. Τα αντικείμενα με τα οποία αναλύει ο καλλιτέχνης την έννοια του χρόνου είναι πολλά και ο τρόπος προσέγγισης είναι αν μη τι άλλο, σουρεαλιστικός. Μια προσπάθεια μάλιστα, ανάλυσης του φιλμ περισσότερο θα μπέρδευε αντί να διευκολύνει. Η εμπειρία στην οποία γίνεται κοινωνός ο θεατής, είναι ο μόνος τρόπος με τον οποίο θα μπορούσε κανείς να αντιληφθεί το εύρος των επιρροών και των νοημάτων του “The Refusal of Time”. Ήταν μία από τις πιο ιδιαίτερες και βαθυστόχαστες παρουσιάσεις της έκθεσης, πράγμα που όπως φαίνεται το αντιλήφθηκαν και οι επιμελητές της Documenta 13, αφού στο χώρο της εγκατάστασης του Kentridge επιτρεπόταν η είσοδος μόνο σε συγκεκριμένο αριθμό ατόμων και μετά το πέρας της προηγούμενης προβολής, όπως ακριβώς στον κινηματογράφο. Αυτό ήταν εξαιρετικά σημαντικό για την ουσιαστική επαφή με την εμπειρία, καθώς η απουσία των αντίστοιχων κανόνων σε άλλα video-art της έκθεσης (τα οποία θα αναφερθούν σε επόμενα άρθρα) λειτούργησε επιζήμια για τα ίδια τα έργα.

Η εγκατάσταση καθ’ όλη τη διάρκεια της κρατάει τον θεατή σε εγρήγορση. Ο μεγάλος αριθμός των video που καλείται να παρατηρήσει παράλληλα με την ασύγχρονη μουσική επιτυγχάνουν μια ιδιάζουσα αρμονία. Αυτό το κολλάζ εικόνων και ήχων φανερώνει τόσο την πληθώρα επιρροών του καλλιτέχνη όσο και την εσωτερική του ανάγκη να προβληματίσει αναφορικά με τον τρόπο που βιώνουμε τον χρόνο. Πρόκειται λοιπόν για μια σύνθεση πολυπολιτισμικών νοημάτων με την οποία ο Kentridge προσπαθεί να αναπτύξει μια αντίσταση στα χρονικά συστήματα αλλά και κατ’ επέκταση στα δεσμά του προσωπικού μας κόσμου. Η ταξινόμηση και η κατανομή του χρόνου σε μετρήσιμα μεγέθη οδηγεί στον στείρο προγραμματισμό της ζωής μας και σταδιακά στον έλεγχο τόσο αυτής όσο και της καθημερινότητας μας. Πρόκειται λοιπόν για ένα πολυδιάστατο video που προσφέρει πολλούς τρόπους ανάγνωσης ενώ κατορθώνει να καθηλώσει και να ενθουσιάσει τον θεατή.

Ανάμεσα στα υπόλοιπα video installation που παρουσιάστηκαν στην Documenta 13 το έργο του William Kentridge ξεχωρίζει. Μαζί με το “Cabaret Crusades” του Wael Shawky αποτελούν τις μεγαλύτερες εγκαταστάσεις τόσο από άποψη χώρου όσο και χρόνου σε όλη την έκθεση. Το γεγονός που καθιστά το έργο του Kentridge τόσο σημαντικό είναι ενδεχομένως η ιδανική συγχώνευση τόσων πολλών διαφορετικών στοιχείων και μεθόδων. Αυτή η εισαγωγή, τόσων ετερόκλητων μοτίβων ενισχύει την ύπαρξη πολλών συμβόλων τα οποία διευκολύνουν αλλά και ενίοτε επισκιάζουν την ανάγνωση του έργου. Επίσης, οι διαφορετικές μέθοδοι ανάπτυξης του video προσφέρουν μια πολυπλοκότητα στην προβολή που τραβά την προσοχή του θεατή. Αυτός ο συνδυασμός κατορθώνει μια ισορροπία η οποία αναδεικνύει το “The Refusal of Time” σε ένα από τα καλύτερα video-art της έκθεσης.

Βίκυ Κ.

Ένας Φάρος Τέχνης στην Αλεξανδρούπολη

Πριν λίγες μέρες ολοκληρώθηκε στην Αλεξανδρούπολη μια έκθεση με χαρακτικά αλλά και σχέδια των κυριότερων αντιπροσώπων της καλλιτεχνικής δημιουργίας του 20ου αιώνα. Στα πλαίσια του “Τρένου του Πολιτισμού” παρουσιάστηκαν για 2 μήνες 29 έργα των Picasso, Dali, Miro, Matisse, Kandinsky, Masson, Rodin, Fenosa και Velickovic.

 Μια έκθεση που θα περίμενε κανείς να δει σε κάποιο από τα μεγάλα Μουσεία της Αθήνας ή της Θεσσαλονίκης έλαβε χώρα στον μικρό αλλά ζωντανό χώρο της Art Gallery, στην Αλεξανδρούπολη. Η ιδιοκτήτρια αλλά και εικαστικός κα. Ταμπούρα-Πεφτουλίδη κατάφερε να συγκεντρώσει αυτά τα έργα από τη συλλογή της γκαλερί Berthe-Sculptures και να τα αναδείξει όλα μαζί συνολικά αλλά και το καθένα ξεχωριστά. Τα έργα αυτά παρατεταγμένα το ένα δίπλα στο άλλο ή αντικριστά οδηγούν τον επισκέπτη να ακούσει τις “συνομιλίες” των καλλιτεχνών μετάξυ τους. Ο διάλογος αυτός, που τους οδήγησε στο να καταργήσουν τους κανόνες που υπήρχαν και να δημιουργήσουν αυτά τα μεγάλα πρωτοποριακά κινήματα της Μοντέρνας Τέχνης: τον Σουρεαλισμό, τον Κυβισμό, τον Εξπρεσιονισμό και την Αφηρημένη Τέχνη.

 Με την είσοδο του στο χώρο της έκθεσης ο επισκέπτης αρχικά εντυπωσιάζεται από τη σύνθεση των έντονων χρωμάτων που επικρατεί στο βάθος του χώρου. Είναι οι λιθογραφίες της ώριμης εποχής του Picasso που αποσπούν την προσοχή με τα έντονα χρώματα τους αλλά και με τη χαρακτηριστική διάσπαση του χώρου σε γεωμετρικά μοτίβα. Δίπλα τους, ξεπροβάλλουν έργα σε έντονα και αυτά χρώματα και με ελεύθερες γραμμές με σκοπό την αποτύπωση των γυναικών. Έργα του πολύ καλού φίλου του Picasso,  του Jοan Miro. Με τα έργα του στην έκθεση μας δίνει με χιουμοριστικό τρόπο τη δική του σουρεαλιστική προσέγγιση της πραγματικότητας.  Απέναντι του βίσκονται τα υπερρεαλιστικά χαρακτικά του Dali, αποδοσμένα με την όπως ο ίδιος αποκαλούσε “παρανοϊκο-κριτική” του μέθοδο. Μια τεχνική που σκοπό είχε την πρόσβαση στο ασυνείδητο έτσι ώστε να επιτεχθεί η καλλιτεχνική δημιουργία. Αυτή η τεχνική εισήγαγε τον Dali στο σουρεαλιστικό κίνημα και τον οδήγησε στην αναγνώριση της ιδιαιτερότητας του ήδη από την εποχή του.

 Στη συνέχεια ο θεατής ανακαλύπτει μέσα από το έργο της Σειράς των Κύκλων του Kandinsky τον τρόπο που ο καλλιτέχνης αποδομεί την πραγματικότητα σε γεωμετρικές φόρμες και καθαρές γραμμές. Αυτή είναι εξάλλου, η συνθετική θεωρία του καλλιτέχνη για τα γεωμετρικά σχήματα, στα οποία ο κύκλος αναπαριστά τη ψυχή και η γραμμή τη δύναμη. Έντονα επηρεασμένος από τον Picasso αλλά και τον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο ο Ande Masson εμφανίζεται με μια σειρά από 9 χαρακτικά, λιθογραφίες και σχέδια. Αρχετυπικά σύμβολα όπως ο ταύρος και άλλας στοιχεία της ελληνικής μυθολογίας κατέχουν σημαντικό ρόλο στα έργα του. Τον Masson διαδέχονται οι 2 γλύπτες της έκθεσης, ο Rodin και ο Fenosa. Ο πρώτος με ένα γυμνό σχέδιο και ο άλλος με ένα χαρακτικό, δείχνουν στον επισκέπτη τη διαδικασία μελέτης του σώματος και των επιμέρους διακοσμητικών στοιχείων προτού τα αποδώσουν στην τελική τους μορφή, επί προκειμένω σε κάποιο γλυπτό.

 Επηρεασμένος από το παρελθόν του, ακολουθεί, ο σύγχρονος Γιουγκοσλάβος καλλιτέχνης και καθηγητής της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών του Παρισιού, Vladimir Velickovic. Σκοπός των 2 έργων του είναι να υπερτονίσει τον τρόμο του ανθρώπου απέναντι  στον πόλεμο και εν γένει στα τραγικά σημεία της Ιστορίας. Τέλος, ο θεατής καταλήγει στο λιτό και περιεκτικό χαρακτικό μιας ημίγυμνης γυναίκας του Matisse. Αυτό το έργο αν και άχρωμο, σε αντίθεση με την επικρατούσα νόρμα των Φωβιστών, αναδεικνύει τις αρχές τους με την έλλειψη κάθε περιττής λεπτομέρειας.

 Κάπως έτσι ολοκληρώνεται το ταξίδι του επισκέπτη στην καλλιτεχνική παραγωγή του περασμένου αιώνα. Αναχωρεί λοιπόν, αναλογιζόμενος την επιρροή που άσκησαν αυτοί οι καλλιτέχνες μέσα από τις δημιουργίες τους τόσο στην σημερινή Τέχνη όσο και στην κοινωνία.

 Δυστυχώς, όπως μας ενήμερωσε η κα. Ταμπούρα-Πεφτουλίδη, η προσέλευση του κόσμου στην έκθεση δεν ήταν η αναμενόμενη. Ας ελπίσουμε η κίνηση της Art Gallery να αποτελέσει παράδειγμα προς μίμηση τόσο για άλλες γκαλερί όσο και για ανάλογες πολιτιστικές πρωτοβουλίες ειδικότερα δε, στην περίοδο που διανύουμε. Το stArt θα είναι εκεί και θα τις στηρίξει.

 Βίκυ Κ.

Μια άποψη για την dOCUMENTA (13)

Το μεγαλύτερο καλλιτεχνικό γεγονός βρίσκεται κοντά στη λήξη του. Η αυλαία κλείνει σε λίγες μέρες για την Documenta, ίσως τη σημαντικότερη παγκοσμίως έκθεση, που λαμβάνει χώρα κάθε 5 χρόνια στο Κάσσελ της Γερμανίας. Η διαφορά της με τις αμέτρητες -πλέον- Biennale δεν είναι μόνο χρονική (οι Biennale πραγματοποιούνται κάθε 2 χρόνια) αλλά διαφέρει και στον τρόπο αντιπροσώπευσης. Δηλαδή σε κάθε Biennale υπάρχουν τα περιπτερα με τους αντιπροσώπους-καλλιτέχνες κάθε χώρας ενώ στη Documenta οι καλλιτέχνες είναι ανεξάρτητοι και επιλεγμένοι από τον επιμελητή, στην συγκεκριμένη περίπτωση από την Carolyn Christov-Bakargiev.

100 μέρες λοιπόν Τέχνης, με περισσότερους από 180 καλλιτέχνες και πάνω από 50 εκθεσιακούς χώρους για να φιλοξενούν τα νέα αλλά και τα παλιά έργα τέχνης. Χώροι που ξεφεύγουν από τους γνωστούς εκθεσιακούς χώρους. Στη Documenta λοιπόν, βλέπουμε πολλά έργα τέχνης να έχουν καταλάβει χώρους όπως το σιδηροδρομικό σταθμό, το παλιό νοσοκομείο, διάφορα καταστήματα, μπαρ, ακόμα και χώρους στάθμευσης. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και στο κεντρικό πάρκο του Κάσσελ, το Karlsruhe Park. Σε αυτήν την τεράστια έκταση πρασίνου έχουν κτιστεί αμέτρητες κατασκευές και καλύβες έτσι ώστε να φιλοξενηθούν και εκεί πολλοί καλλιτέχνες.

Η φετινή Documenta προτίμησε να αναδείξει πληθώρα έργων τα οποία είναι είτε από καλλιτέχνες της Μέσης Ανατολής είτε θεματολογικά την αφορούν, καθιστώντας την πιο επίκαιρη από ποτέ. Ουσιώδες λοιπόν και ακριβές, αν αναλογιστεί κανείς πως η κατάσταση που επικρατεί ακόμα και τώρα στη Μέση Ανατολή είναι ουσιαστικά η μεγαλύτερη επανάσταση των τελευταίων δεκαετιών. Είναι φρέσκα, είναι επίκαιρα αλλά είναι και υπερβολικά πολλά για μια έκθεση που επέλεξε να μην έχει κάποιο κεντρικό θέμα.

Υπάρχουν πίνακες, εγκαταστάσεις και video-art. Πολλά video- art. Ευτυχώς, σαν αντίδοτο σε μία ενδεχόμενη πλήξη, όχι μόνο σε αυτήν τη θεματολογία. Αυτό είναι ένα ακόμα χαρακτηριστικό της Documenta. Το μεγαλύτερο ποσοστό των εκθεμάτων της είναι video. Μερικά σε μορφή εγκατάστασης αλλά τα περισσότερα ως απλές, συνηθισμένες προβολές στον τοίχο. Υπάρχουν βέβαια και οι τρανταχτές εξαιρέσεις όπως οι εκπληκτικές video – εγκαταστάσεις του William Kentridge (The Refusal of Time) και της Nalini Malani (In Search of Vanished Blood). Αλλά αυτή είναι και η επιλογή της κυρίας Bakargiev. Προτιμάει να προβάλλει τη σύγχρονη τέχνη σε αντίθεση με την “πρωτόγονη” τέχνη, όπως θεωρείται πλέον η ζωγραφική.

Εντύπωση προκαλεί επίσης και η κατασκήνωση διαδηλωτών της ομάδας “occupy” απέναντι από το κεντρικό κτήριο της Documenta, το Fridericianum. Οι διαδηλωτές έχοντας σφετεριστεί το χώρο, δημιούργησαν ένα δικό τους έργο με σκηνές, πανό, ξυλόγλυπτα τοτέμ, πίνακες με οικονομικούς δείκτες και όλα αυτά, αλλάζοντας χιουμοριστικά το όνομα τους από “Occupy” σε “dOCCUPY”. Η δε υπάρξή τους στο χώρο προκαλεί απορία σε κάθε επισκέπτη της έκθεσης. Αυτό συμβαίνει γιατί ανέκαθεν ο σκοπός της Documenta ήταν να αναδείξει τη σύγχρονη Τέχνη και να προβληματίσει, όχι να πουλήσει. Έχει γνωστοποιηθεί όμως, πως ο προϋπολογισμός της έκθεσης άγγιξε τα 26 περίπου εκατομμύρια ευρώ. Σε αυτό ακριβώς έρχεται το κίνημα των “occupy” να αντιταχθεί, θεωρώντας πως φαινόμενα όπως και το παραπάνω συμβάλλουν στην εμπορευματοποίηση της Τέχνης.

Παραμερίζοντας όμως τις οικονομικές και τις πολιτικές εκφράσεις της έκθεσης αυτό που επίσης εντυπωσιάζει είναι ο τρόπος παράθεσης των έργων σε 2 κυρίως χώρους. Στο Fridericianum και στη Neue Gallerie.

Στον πρώτο χώρο οι επιμελητές επέλεξαν να “παντρέψουν” το νέο με το παλιό. Έργα του Dali και του Morandi βρέθηκαν σε μικρή απόσταση από αυτά του Llyn Foukles και του Kader Attia για να προβληματίσουν και να υπερτονίσουν τη διαχρονική επιρρόη που έχουν οι “πατέρες” της Τέχνης στους σύγχρονους καλλιτέχνες. Περπατώντας κανείς στις αίθουσες του ιστορικού Fridericianum και αναλογιζόμενος όλους τους καλλιτέχνες που έχουν περιδιαβεί και εκτεθεί στους χώρου του, αφουγκράζεται το “διάλογο” της νέας γενιάς με την παλιά. Όπως ο Dali πραγματεύεται το υπαρξιακό και προσπαθεί να αποδώσει το βάθος μέσω της οπτικής, ο Foukles δίνει μια τελείως διαφορετική αντίληψη για το βάθος, δίνοντάς του υπόσταση, αλλά όλα αυτά σε ένα τελείως “Daliκό” περιβάλλον.

Από την άλλη πλευρά το ίδιο αποτέλεσμα επιτυγχάνεται “κατά λάθος” στη Neue Gallerie. Σε αυτόν το χώρο εκτός από τα εκθέματα της Documenta, βρίσκεται και η μόνιμη συλλογή του μουσείου. Beuys, Richter, Warhol αλλά και άλλοι υποδέχονται τον θεατή έτσι ώστε να τον εισάγουν σταδιακά στο κολλάζ του Geoffrey Farmer, στο video-art του Wael Shawky, την εγκατάσταση της Sanja Ivekovic αλλά και στα πονήματα των υπολοίπων καλλιτεχνών.

Τι μας έμεινε όμως εν τέλει από τη φετίνη Documenta; Το κυριότερο χαρακτηριστικό της ήταν μακράν το ανατολίτικο στοιχείο, σαν μια νύξη του κόσμου της Τέχνης για τα γεγονότα και τη διάρθρωση της Αραβικής Επανάστασης στο παγκόσμιο γίγνεσθαι. Επίσης, αξιέπαινο κατόρθωμα της γενικότερης επιμέλειας της έκθεσης ήταν η προσαρμογή των έργων στις όσο το δυνατόν πιο κατάλληλες για αυτά θέσεις. Για παράδειγμα ο Nedko Solakov εξέθεσε τα έργα του με τη μορφή παραμυθιακής αφήγησης στο ίδιο το σπίτι των αδερφών Grimm αλλά και ο Mark Dion παρουσίασε το “συμπλήρωμα” της συλλογής ξύλινων βιβλίων (“ξυλοθήκης”) μέσα στο μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Κάσσελ.

Η ουσία ωστόσο, της ολότητας της Documenta (13) και η επίγευση που αφήνει στον επισκέπτη είναι αυτή ενός πολυδιάστατου και πολυμορφικού κράματος Τέχνης. Ένα κράμα με μια πληθώρα εκφράσεων και εκφάνσεων από κάθε πλευρά του πλανήτη και από κάθε λογής κοινωνικό background. Μπορεί οι “dOCCUPY” να μίλησαν και να συνεχίζουν να μιλούν για μια εμπορευματοποιημένη έκθεση αλλά ακόμα και έτσι οι 188 καλλιτέχνες και τα 160 έργα τους είναι εκεί σαν μια σύγχρονη παρακαταθήκη στην Τέχνη.

Θα ακολουθήσουν κείμενα με περαιτέρω αναλύσεις στα πλέον αξιοσημείωτα -κατά τη γραφούσα- έργα της έκθεσης.

Βίκυ Κ.